Muntkwaliteiten

Bij het verzamelen zal men al snel merken, dat er grote verschillen in kwaliteit bestaan. Dit komt niet alleen door slijtage maar ook door het oxydatieproces, waaraan vooral de onedele metalen bloot staan. Met name koperen en bronzen munten kunnen hierdoor sterk verkleurd raken. Bij zinken munten moet men oppassen voor een witte uitslag, ook wel zinkpest of tinpest genoemd, omdat deze vrij gemakkelijk op andere exemplaren overgaat. Het beste is dan aangetaste exemplaren te verwijderen. Ook kunnen munten beschadigen door verkeerde behandeling. Zie hiervoor het desbetreffende hoofdstuk (de behandeling: het reinigen van munten).

Sommige munten werden – en worden – gemonteerd en als sieraad gebruikt. Hierdoor ontstaan niet alleen mechanische beschadigingen maar ook verkleuringen, vooral bij gouden exemplaren. Men maakt hierbij onderscheid tussen “gemonteerd” of “geklemd” om aan te duiden of het draagoog vast gesoldeerd is, dan wel door middel van een ring om de munt heen is geklemd. In beide gevallen echter is het vrijwel ondoenlijk om het oog of de ring onzichtbaar te verwijderen en blijft het bezwaar van verkleuring die mede door het dragen is ontstaan.

Om de staat, waarin de munten bewaard zijn gebleven, zo nauwkeurig mogelijk aan te duiden zijn de volgende termen algemeen gebruikelijk:

Proof

Uit het Engels afkomstig en niet te verwarren met het Nederlandse woord ‘proef’ of ‘proefslag’ (zie hiervoor “afwijkende muntslag”). Een Proof is een met extra zorg geslagen munt speciaal voor hoogwaardigheidsbekleders, collecties van musea en verzamelaars. Hiervoor worden de stempels zorgvuldig schoongemaakt en gepolijst. Met deze gepolijste stempels worden dan op eveneens gepolijste muntplaatjes exemplaren met grote zorg geslagen. In het verleden gebeurde dat slechts zeer kleinschalig, zodat ze dus altijd zeer zeldzaam zijn. Tegenwoordig echter, vooral sinds 1971, worden ze op bestelling gemunt, zodat ze wel iets duurder maar beslist niet zeldzaam meer zijn. Door de wijze van vervaardigen is het veld van deze munten spiegelglad en hoogglanzend, terwijl de hogere reliëfdelen zoals het borstbeeld, het wapen of het omschrift vaak mat zijn. Dit komt omdat deze reliëfdelen in de stempel verdiept liggen en dus tijdens het polijstproces niet geraakt kunnen worden. Het geheel van de munt maakt een schitterende indruk maar is wel zeer kwetsbaar; de munten moeten met buitengewone zorg aangepakt worden. De kwalificatie ‘proof’ beschrijft dus eigenlijk een soort fabricageproces. Bij deze kwalificatie hoort dus ook de huidige staat vermeld te worden.

Er komen wel eens munten voor, die door goud- en zilversmeden naderhand kunstmatig – met een zogenaamde bruneerstaal – gepolijst zijn. Dit is echter steeds duidelijk te zien; de munten heten dan ‘gebruneerd’. Dit verminderd de verzamelwaarde aanzienlijk.

Prooflike

Uit het Engels afkomstig en het betekent zoveel als ‘lijkend op een proof’. Voor deze slag worden alleen de plaatjes gepolijst en de stempels met zorg behandeld. Het productieproces verloopt sneller en er kunnen meer exemplaren geslagen worden dan bij echte proof-munten. Het verschil met echte proof-munten is door de tegenwoordige technieken soms niet gemakkelijk te onderscheiden, vooral bij nikkelen exemplaren.

FDC

Een afkorting van het Franse ‘Fleur De Coin’ hetgeen letterlijk ‘bloem van de stempel’ betekent of stempelglans. Dit is de kwaliteit van de munt onmiddellijk na het slaan voordat zij in de vergaaremmer valt en het verdere productieproces volgt. De munt heeft dan een ietwat doffe glans, die in de omloop echter verloren gaat. Het kan voorkomen, dat een defect muntplaatje onder de pers komt of dat het stempel zelf gebreken vertoont. Daardoor ontstaan weliswaar minder mooie slagen maar het maakt de munt niet minder FDC. Een opliggend grillig lijntje op de munt duidt op een barstje in de stempel. Ook is het mogelijk dat bij gebrek aan voldoende slagkracht de voorstelling niet voldoende ‘uitgemunt’ wordt, waardoor de hoger gelegen delen minder gedetailleerd zijn. Dit komt vooral voor bij de oude munten tot en met Willem I en bij de kleine koperen en bronzen munten tot en met Wilhelmina.

UNC

Een uit Amerika afkomstige afkorting van ‘Uncirculated’. De munt heeft nog niet echt gecirculeerd. Toch zijn er enkele kleine beschadigingen duidelijk zichtbaar zoals krasjes in het veld of een hakje op de rand. Deze zijn ontstaan tijdens de verdere behandeling van de munt na het slaan: bij het contro­­­leproces, het tellen en afzakken, het transport of dergelijke. Deze term wordt vrijwel uitsluitend gebezigd voor moderne na-oorlogse munten, vooral bij nog gangbare stukken. Zelf ben ik niet erg gelukkig met deze term, daar deze eigenlijk een eufemisme voor ‘prachtig’ is.

Prachtig

De munt is slechts even in omloop geweest en vertoont nog geen sporen van slijtage op de reliëfdelen. Wel is door circulatie de doffe glans, die het FDC exemplaar zo kenmerkt enigszins verloren gegaan en kunnen met een loep fijne krasjes in het veld waargenomen worden. Vaak echter worden munten, die eigenlijk FDC of Unc zijn maar door een keer vallen bijvoorbeeld een klein hakje op de rand gekregen hebben of een duidelijk putje in het veld ook prachtig genoemd.

Zeer Fraai

De munt is langer in omloop geweest, waardoor enkele slijtageplekjes vooral op de hoger geslagen delen zijn ontstaan. Er zijn enkele krasjes bijgekomen maar vrijwel alle details van de munt zijn nog zichtbaar. De slijtageplekjes zijn vooral zichtbaar op de keerzijde bij de manen van de generaliteitsleeuw. Deze slijtage echter niet te verwarren met een stuk die met een te lage slagkracht vervaardigd is. Bij te lage stempeldruk zullen de diepst uitgesneden delen in de stempel – de hoogst gelegen delen op de munt dus – niet goed doortekend zijn doordat de holle ruimte zich niet heeft kunnen vullen. De overige delen van de munt kunnen dan bij voorbeeld best nog FDC zijn.

Fraai

De munt is nog langer in omloop geweest of duidelijk slechter behandeld; de doffe glans is geheel verdwenen. Enkele hoger gelegen details zoals de haren van een borstbeeld of de manen van een leeuw zijn afgevlakt en niet meer zichtbaar. Vaak heeft het stuk dan ook vele krassen en deukjes op de rand.

Zeer goed

De munt is zeer lang in omloop geweest en zodanig afgesleten, dat diverse onderdelen van de munt in het geheel niet meer te zien zijn.

Goed

Een oude uitdrukking, die vroeger de betekenis van fraai had. Later is de term dusdanig gedevalueerd, dat hiermee een stuk bedoeld wordt dat nog net te determineren valt. Het is verworden tot een eufemisme van ‘slecht’ en wordt daarom voor de omschrijving van moderne munten nauwelijks meer gebruikt.

Om tussenliggende kwaliteiten nog nauwkeuriger te benoemen wordt gebruik gemaakt van + en – of de bijvoegingen ‘bijna’ en ‘vrijwel’. Zo kennen wij bijvoorbeeld ‘zeer fraai +’ en ‘bijna prachtig’. Ook de term ‘ruim’ komt wel voor hoewel de betekenis daarvan niet duidelijk is. Bijvoorbeeld ruim zeer fraai, is dat dan meer dan een beetje zeer fraai? Soms heeft men de behoefte om de kwaliteit nog nauwer aan te duiden als ‘van-tot’. Bijvoorbeeld zeer fraai-bijna prachtig. Ook komt het voor dat de ene zijde meer ‘blauwe plekken’ heeft opgelopen dan de andere. Dan wordt, hoewel feitelijk onjuist, voor elke zijde een aparte kwaliteit toegekend en aangeduid als bijvoorbeeld ‘zeer fraai / bijna prachtig’. Om overigens tot een juiste omschrijving van de kwaliteit te komen is inspectie van de munt met het blote onvoldoende. Zelf gebruik ik hierbij het liefste een 10x vergrotend loepje.

Niet alle munten komen in alle bovenstaande kwaliteiten voor. Sommige jaartallen of varianten zijn alleen bekend in beter dan zeer fraai, sommige alleen in fraai of minder.

Justeersporen

Voornamelijk tijdens de franse periode 1806-1813, zijn soms op munten justeersporen aanwezig die ontstaan zijn door de munt op het juiste gewicht te brengen. Deze vijlplekken dienen genoemd te worden maar zijn niet bepalend voor de kwaliteit van de stukken.

Slabbed coins

Inmiddels worden munten ook door speciale bedrijven geslabbed. De munt wordt hierbij in een hardplastic en gesealde houder geplaatst en van een kwaliteit voorzien op basis van het Amerikaanse systeem. De reden hiervoor is dat na deze kwaliteitsaanduiding de staat van de munt hetzelfde blijft. Aan slabbed coins kleeft echter het bezwaar dat de munt niet meer los in de hand gehouden kan worden en daardoor met name de rand -de 3e zijde!- niet voldoende zichtbaar is. Ook is opbergen van de munt lastig vanwege het formaat van de plastic houder. Helaas doen zich bij slabbed munten inmiddels ook vervalsingen voor. Zie https://www.numismaticnews.net/us-coins/seeing-double-acef-reports-fakes

American Coin Grading System

In Amerika heeft de “American Numismatic Association” een systeem ontwikkeld waarbij de kwaliteit van een munt wordt aangeduid op een schaal van 3 tot en met 70. Door dit zeer uitgebreide puntensysteem ontstaat er verwarring met de letterlijke vertaling naar het nederlandse systeem. De kwaliteit prachtig, letterlijk vertaald extremely fine, of zeer fraai / very fine zijn niet gelijkwaardig. Het nederlandse Prachtig (de munt is slechts even in omloop geweest en vertoont nog geen sporen van slijtage op de reliëfdelen) en Extremely fine ( Deze munten vertonen iets slijtage, maar alle details zijn nog duidelijk zichtbaar). Unc MS-60 tot MS-70 is niet zomaar te vergelijken met het in Nederland gebruikte Unc zonder verdere specificatie.

Persoonlijk vind ik het jammer dat de prijsverschillen tussen de kwaliteiten momenteel redelijk extreem verlopen op basis van mechanische beoordeling en puntensystemen en nauwelijks nog worden bepaald door een persoonlijke visie of het een aantrekkelijk stuk betreft en de cultuur-historische waarde.

Kwalificeren

Alhoewel de bovenstaande termen een vrij goede indruk kunnen geven van de kwaliteit van de munt zijn het toch mensen, die de munten moeten kwalificeren, waarbij de een meer met een kritisch oog zijn munten bekijkt dan de ander. Er bestaat dan ook wel eens onenigheid over de juistheid van de kwalificatie en het beste is om op uw eigen ervaring of die van een zeer vertrouwde specialist af te gaan. Omdat voor hogere kwaliteit een beduidend hogere prijs wordt genoteerd is het niet denkbeeldig dat sommigen “hun uil een valk wanen”!